Que de nòu ?

Lo dimenge 2 de febrièr, Viure al País èra a Montpelhièr, fogau artistic occitan. Joan-Frederic Brun nos conta l’istòria de la literatura d’òc au Clapàs.

Joan-Frederic Brun, plaça Sant Ròc a Montpelhièr.

Un capèu negre plantat sus sos peus encara grises, una eissarpa e una vèsta impermeabla. Protegit de la pluèja que tomba de temps en quora, Joan-Frederic Brun nos espèra plaça Sant Ròc, darrièr la glèisa dau meteis nom. Sèm aicí au còr de Montpelhièr, dins lo barri que los estatjants sonan « l’escudet ». Brun es montpelhierenc dempuèi totjorn e la vila coma lo país l’an inspirat mantun còps dins sos tèxtes. Mètge espitalièr dau CHU au civil es tanben, dempuèi mai de 40 ans, un escrivan occitan qu’escriu de tot: pròsa o poesia, raconte biografic o de sciença-ficcion. E que s’inscriu dins una longa tradicion d’autors clapassiers. Dempuèi l’Edat Mejana, la lenga d’òc aguèt aicí d’unes de sos mai famoses representants e aquò’s tanben a Montpelhièr que s’entamenèt lo desvolopament de la grafia modèrna. Joan-Frederic Brun s’es plaçat el dins las piadas d’un autre mètge dau país, un daus escrivans màgers dau sègle XX, Max Roqueta. « Legiguèt lo primièr poèma que mandere a la revista Òc en 1974, aviái pas 20 ans e m’encoragèt. Avèm aprèp contunhat un escambi pendent tota sa vida ». Lo grand apartament ont viviá Max Roqueta es situit a dos cent mètres a pena de nautres, carrièra de l’ancian corrièr.
Mas demoram pel moment sus la plaça e contemplam lo bust d’una autra figura fòrta de la literatura d’òc, l’abbat Fabre. Nascut a Somèire, vilòta a un trentenat de quilomètras dau Clapàs, en 1727 e mòrt dins lo vilatge de Celanòva (qu’es uèi vengut un barri de Montpelhièr), Joan-Baptista Fabre èra curat e escrivan. « Vertadierament a agut un succès populari extraordinari, explica Brun. I aguèt de detzenats d’edicions de son òbra, dins los vilatges lo mond se recitavan sos poèmas. Au sègle XIX, lo Felibrige montpelhierenc s’es inspirat de Fabre notadament per escriure de tèxtes risolièrs. » L’abbat es sustot conegut per sos tèxtes borlesques de pròsa o de teatre, que lo mai famós es l’Istòria de Joan-l’an-pres, un conte filosofic e picaresc. « La particularitat d’aquel òme, repren nòstre guida, es que causiguèt d’escriure en òc alara qu’ignorava qu’existissiá una literatura dins aquela lenga. Es pas qu’a la fin de sa vida que descobriguèt qu’a Montpelhièr i aviá agut Isaac Despuech, dich lo Sage, au sègle XVII. »

Bust de Joan-Baptista Fabre a Montpelhièr.

Lo monument a la glòria de Joan-Baptista Fabre es François Dezeuze qu’o volguèt. Felibre de la segonda part dau sègle XIX, Dezeuze signava sas cronicas amb una formula, « aquel qu’escota la campana ». D’aquí li ven son escais, « l’Escotaire », qu’es a còps mai conegut que son nom vertadièr. Au sud de Montpelhièr, un ostau per totes foguèt batejat d’aquel chafre, en mai d’una carrièra Dezeuze e d’un parque public. Pendent quaranta ans, l’Escotaire dirigiguèt una revista setmanièra en òc, La Campana de Magalouna, ont foguèt publicat pel primièr còp un jove que se disiá Max Roqueta. « Es important de vèire que i a una continuitat ! » Alara que la pluèja se precisa, Joan-Frederic Brun resumís l’istòria: « Max Roqueta se referissiá a l’Escotaire e Dezeuze el èra lo filh esperital de l’abbat Fabre. Dins la literatura d’òc nos inscrivèm dins una seguida e dins un ensèm. Coma disiá Castan, es un flume. Çò que los observators exteriors veson jamai. »

En pujant a la cima dau Clapàs, au pè de l’arca de triomfe, carrièra Foch, lo mètge nos arrèsta dabans una placa comemorativa. Es plaçada aicí per remembrar un discors, « l’imne a la raço latino », prononciat per Frederic Mistral en 1878 sus la passejada dau Peirós de l’autre costat de la carrièra. Lo prèmi Nobel de literatura venguèt mantun còps a Montpelhièr e lo mond aiman de se remembrar la confidéncia que faguèt a l’Escotaire: « Vòstre parlar lengadocian es de provençau abilhat de dimenge ». Coma representant de la literatura d’òc au Pen Club Internacionau (una associacion d’escrivans dau mond entièr, agreada per l’Unesco), Joan-Frederic Brun a l’escasença de vèire uèi encara lo prestigi de Mistral e daus trobadors a l’estrangièr. Mas el, maugrat lo vejaire dau poèta provençau, sa lenga vòl pas que siague vestida amb luxe. L’anèt quèrre, la reculhir dins las annadas 70, au prèp de gents que la parlavan encara perfiechament. E a còps, aquel mond foguèron una inspiracion per sos libres. « Un de mos locutors, un pastre dau país naut, me contava totes los secrets de la montanha, de la serrana. Me diguèt las istòrias de las fadas que se passejavan dins las nuòchs e que lo mond n’avián paur. Siái estat impressionat per aquel fantastic e aquò faguèt un recuèlh de nòvas, mai de 20 ans pus tard, Lo temps clar de las encantadas. » La proximitat amb la cultura e la lenga populara, es tanben una influéncia venguda de Max Roqueta. « Çò que li devèm es la reinvencion d’una lenga literària empeutada sus la lenga populara de son endrech, afirma Brun. Roqueta volguèt tornar a la començança en retrobant los mots qu’ausissiá per carrièra pichòt, los mots que disián l’èrba, los aucèus ».

Libres de Joan-Frederic Brun.

L’òbra de Joan-Frederic Brun es a còps autobiografica. Testimonièt dins son libre « Luònh » de son experiéncia d’un detzenat de jorns passat dins lo comà en 2003, aprèp un accident de caval. E l’escritura foguèt lo mejan de se « desliurar d’aquò », aprèp una mesada en reanimacion. Caliá que l’autor descriga « l’autre mond » ont s’èra trapat pendent aquel temps, « un mond completament baug, esfraiós, meravilhós amb de causas extraordinàrias, de personatges ». E aquò’s en occitan qu’escriguèt, perqué gràcia a aquela lenga podiá « anar mai luònh ». « L’occitan a pas las inibicions dau francés. Me soi rendut compte que la lenga d’òc es un otís extraordinari: nos permet d’anar mai luònh que tot amb son costat classic e son costat sauvatge, sa sintaxi mai plegadissa. » De sintaxi, de gramatica n’es question encara, au cap de la nòstra passejada, baloard Enric IV. En bas de l’avenguda senhoreja la torre « daus pins », una resta daus barris que protegissián la vièlha vila fins au sègle XVII. A travèrs sas besiclas carradas e finas, Brun nos legís un tèxte pron long escrich sus la pèira de la torre. Aquò sembla d’occitan trobadoresc e pasmens l’inscripcion data dau sègle XIX. « Era un trentenat d’annadas aprèp la naissença dau Felibrige en Provença, conta l’escrivan. E los Montpelhierencs d’ausida diguèron que lor lenga es pas lo provençau coma l’escriu Mistral, que lor dialecte es mai pròche de l’occitan medievau. Alara metèron au punt una grafia pròcha d’aquela qu’emplegam uèi e anonciavan atau l’evolucion cap la grafia alibertina, coma disèm ara. » Era la còla de la Societat de las lengas romanas que menèt aquela lucha, « en conflicte important amb lo Felibrige oficiau » precisa Brun. De mond que son uèi « un pauc desoblidats », coma Charles de Tourtoulon, Octavien Bringuier o Alphonse de Roque-Ferrier. Uèi encara, lo biais de parlar daus Montpelhierencs, aquel lengadocian orientau que fai ausir son « uòch », contunha d’estonar. « Quand comencere d’escriure i a mond que me diguèron: « es curiós ton dialecte, te cau causir s’escrives en lengadocian o en provençau ». Mas lo montpelhierenc es un pauc entre-mitan e a sas letras de noblesa » defend Joan-Frederic Brun, en bon clapassièr. Una passejada dins lo centre-vila amb un bon guida sufís per se ne convéncer.

Lo reportatge sus la vida literària en òc a Montpelhièr