Le blog de l’occitan / Lo blòg occitan

Aprèp lo comèrci amb Macarel, lo teatre amb La Rampe, contunham de rescontrar las victimas de la crisi sanitària. Aqueste còp avèm contactat Joan-Francés Bonnier, fondator e administrator de Ox’ivent, una estructura de produccion e de gestion administrativa per de grops de musica. Una estructura qu’es tanben a còps un organizator d’eveniments culturaus; e que se balha per tòca de sociabilizar e promòure l’occitan. Brèu, un collectiu que coneis cada costat de l’accion musicala. E qu’es en dificultat coma totes los actors de l’espectacle viu. Jeff Bonnier nos indica dins l’entrevista que son a l’espèra de la decision dau govèrn d’aplicar o non una « annada blanca », es de dire un renovelament de totes los estatuts d’intermitents de l’espectacle en 2021. Per eles, es una question de vida o de mòrt.

Quentin Teillet arrestèt pas de trabalhar pendent lo confinhament. Una obligacion pesuga.

 

Cossí avètz viscut lo fach de trabalhar alara que tot lo mond s’embarrava ?

Dos sentiments se mesclavan, la paur d’agantar la malautiá per un trabalh que m’emmèrda e una fatiga mentala. Me disiái, « puta, ieu tanben voldriái demorar al mieu dins aquel periòd, mas pòdi pas ». Aquò anèt melhor al cap de la primièra setmana, perqué me cambièran de plaça. Dempuèi la davalada de 2017 trabalhi dins la seccion textil del Auchan de Balma, mas coma i aviá fòrça mens d’activitat me botèron al drive, per preparar e liurar las comandas. Aquò per contre n’i aviá un fum en mai ; e aquí èri pas pus directament dins l’entrepaus. Cò que m’emmèrda sustot es qu’aquel trabalh correspond pas a mon etica. Vòlon far de chifras, pensan pas qu’a las resultas. Sèm pas aqui per servir lo client, aquò’s fals, tot es per la moneda. E vendre de vestits fargats per d’espleitats m’emmèrda. Participi a çò que critiqui.

J'étais en train de me doucher et je me suis dit que j'allais arrêter de me doucher comme ça je vais puer à mort et les clients garderont leurs distances voire fuiront, parfait.

— Graou (@bavonjavour) May 7, 2020

Tirat del compte twitter de Quentin Teillet

Avètz començat aquel trabalh quand sètz arribat a Tolosa per estudiar ?

Òc, mos parents me pòdon pas tot pagar : los estudis, lo loguièr, de qué manjar. Me cal ben viure. Mas dever trabalhar e estudiar a l’encòp es un principi que me fa cagar tanben. Ai un contrat estudiant en CDI de 15 oras per setmana e soi a la barradura del magazin, fins a 21 oras. Soi en tresena annada de licéncia d’occitan, me pensi que la vau tornar far. Doncas n’ai al mens encara per 3 ans d’estudis, amb lo master – veirai aprèp se me lanci dins lo doctorat. E pendent tot aquel temps me caldrà contunhar a Auchan.

La semaine prochaine je quitte le drive pour revenir en rayon. J'aurais aimé y retourner que plus tard. Le drive c'est sportif mais au moins tu te retrouves pas au milieu de grosses merdes incivilisées pour qui des t-shirts de merde sont trp importants pour attendre d'en acheter.

— Graou (@bavonjavour) May 7, 2020

Cossí s’organisèt l’activitat dins lo magazin, la frequentacion baissèt ?

Son pas de plànher. Un dissabte, batèrem lo recòrd de comandas en una jornada. 1100 preparadas e liuradas. A despart dels malauts e d’aqueles que gardavan d’enfants, totes los emplegats trabalhavan. Ara l’activitat tornèt a la normala e benlèu un pauc mai. La primièra dimenjada de desconfinhament èra tarrible, lo magazin èra plen. Amai i a pas pus de filtratge a l’entrada. Soi tornat al textil e mon trabalh a pas cambiat, levat que pòrti una masqueta. Las mesuras de securitat arribèron progressivament pendent lo confinhament. Aviam de gants tre la debuta, mas lo gel o las masquetas tardèron.

Quentin Teillet es tanben actiu sus youtube, amb de videos en òc.

Sus youtube o twitter, de comptes partajan au quotidian d’archius en lenga d’òc.

 

Es una font que regaudís las aurelhas e fa descobrir la riquesa de l’occitan. Sus youtube dempuòi 5 ans ara, la cadena « Puta de mòrt » prepausa d’archius dins totes los dialectes e partaja de sons o video que trapa en furgant sul net. De contes tradicionaus, d’extraches de films, de personalitat qu’emplegan la lenga o d’autors que legisson lor tèxt… l’ofèrta es diversificada. Recentament, un compte twitter foguèt creat per far conéisser aqueu tresòr. Se ditz aqueste còp « Puta de sòrt » e se fa tanben lo relai de tota l’activitat culturala en òc. E nos permet a nautres de la difusir tanben. Brèu, una adreissa de mancar pas!

Per totes los diplòmas de l’ensenhament superior, una certificacion d’anglés serà lèu obligatòria

Una novela pròva de l’esquizofrenia de l’Estat francés. Un país qu’afirma defendre la diversitat culturala dins lo mond, sens parlar de la francofonia, e que buta sa populacion a l’uniformizacion. Caquelà la malautiá evoluèt. Sabèm que los govèrns successius trabalhèron a eliminar las lengas minorizadas en França. Mas en 2020, dins un sens es un progrès, Edouard Philippe publica arrèstes e decrets qu’obligan los joves a estudiar l’anglés. Au mens, trabalha pas per abestir lo mond en fasent de monolingües incapables de s’adaptar. Per l’obtencion d’un diplòma de licéncia, de licéncia professionala, d’un DUT (Diplòma Universitàri Tecnologic) e d’un BTS, serà requesit una certificacion en lenga anglesa. E aquò s’aplicarà tre las dintradas 2020 e 2021. La Federacion daus ensenhaires d’occitan (Felco) detalha los articles d’un d’aqueles decrets, publicat lo 3 d’abriu au jornau officiau. E condemna l’instauracion d’un « monopòli » e la « demesida drastica de la plaça per las autras lengas, que ne fan part las lengas regionalas ». Aquel decret dau 3 d’abriu, que ven modificar de tèxtes mai ancians, ditz tot de l’esperit a l’òbra dins aquela decision dau govèrn (trapatz en dejós l’article 3):

 

L’arrêté du 3 août 2005 susvisé est ainsi modifié :
1° Il est inséré un article 22-1 ainsi rédigé :

« Art. 22-1.-Les étudiants se présentent au moins à une certification en langue anglaise faisant l’objet d’une évaluation externe et étant reconnue au niveau international et par le monde socio-économique. »

 

Çò qu’es demandat aus estudiants es una certificacion en anglés « reconeguda pel mond socio-economic »: es doncas la rentabilitat daus estudis qu’es volguda e una idèia benlèu limitada de l’ensenhament que se difusa. Sustot que pensar l’anglés coma sola lenga per escambiar o mercandejar es negar la complexitat dau mond. O rampèlan universitaris e elegits d’Alsàcia, que son d’un país ont lo comèrci e los escambis se fan ben mai en alemand. Alain Dieterlen, vici president de l’universitat d’Alsàcia Nauta, se planh que « los arrestats s’adapten pas a nòstra region e a sas espificitats » ; emai explica que quauqu’un que « mestreja l’alemand, mestreja l’anglés » tanben. La mobilizacion daus alsacians menèt, segon un articlòt de las Darrièras Novelas d’Alsàcia, la ministre Frédérique Vidal a « se mostrar favorabla » per qu’una certificacion autra que l’anglés siaga prepausada aus estudiants.

De notar que dins cada decret, se precisa que la certificacion en anglés serà « extèrna » e donc pas menada pels professors d’universitat, mas per d’institucions privadas. Au mens, en anglés, occitan, espanhòu o chinés, ges d’ensenhaire es esparnhat.

Rescontres raprochats e en exili, entretenh fisic complicat: Lucas Albert dels Dracs Catalans se prepara per una sason « excepcionala » en Super League.

credit: treizemondial

Mièg de dubertura internacionau, Lucas Albert es coma totes los tretzistas a l’espèra. La sason de Super League, lo campionat pus relevat d’Euròpa (compausat de còlas anglesas amb los Dracs Catalans, basats a Perpinhà, e lo Toronto Wolfpack), se debana normalament de febrièr fins a septembre. Tant val dire qu’ongan jogaires e afogats aguèron pas grand causa per se divertir. Tot s’arrestèt pendent la 7ena jornada. Sabèm qu’en França tota competicion es enebida e que ges de campionat reprendrà pas. La Federacion de XIII decidiguèt que i auriá pas de campion en 2020. Mas en Anglatèrra es pas la meteissa istòria. Emai se lo país es aqueu que compta lo mai de victimas dau covid19 en Euròpa, las competicions esportivas reprendràn. En consequéncia, Lucas Albert e los Dracs Catalans aniràn segurament jogar totes lors rescontres en Granda Bretanha. De qué complicar encara mai l’organisacion entre albergament e vida de familha a gerir. Parlam dins l’entreten seguent amb lo jove jogaire (21 ans) de la preparacion fisica en temps d’epidemia; d’aquel campionat estranh e fòrça dense que s’anóncia; e de sas ambicions personalas.

 

En 2018, lo jornau occitan de França 3 faguèt lo retrach de Lucas Albert, quauques meses aprèp qu’aja remportat la copa d’Euròpa amb la còla de França.

Lo grop montpelhierenc va publicar un disc « live ». O podètz ja comandar en linha.

Lo ragga, lo dance-hall, lo hip-hop o lo dub son de musicas fachas primièr per l’interaccion amb lo public. En « sound system » per carrièras, sus d’emponts o en club, an fonccion de faire bolegar, sautar, descabestrar lo mond. Es logic doncas que Mauresca prepause un disc que permeta de retrobar l’energia d’un concèrt. Emai d’unes dirián qu’an tardat d’o far. En tot cas, ne podrètz lèu beneficiar au vòstre. Una soscripcion es dubèrta per reservar lo disc e, en esperant l’objècte fisic, una version numerica vos serà mandada.
Mauresca faguèt saupre que 10 titres seràn presents sul disc, registrats l’an passat pendent la virada daus 20 ans de la formacion. 10 es pas gaire rapòrt a la produccion daus MCs clapassiers. Es la règla dau jòc, i aurà de decepcion. Au nivèu personau, comprendriam pas l’abséncia dau títol « Sauta ». Se n’i a que coneisson pas, es de descobrir just en dejós, en concèrt solid.

Companhiá referéncia de teatre en òc, La Rampe es a l’arrèst coma tot lo mond. Ives Durand, comedian, nos detalha las dificultats que s’anóncian.

Ives Durand, au primièr plan, e Gièli Buonomo.

La crisi sanitària fai un chaple per la cultura, de qu’es la situacion de La Rampe ?

Lo teatre patís en general e lo teatre occitan encara mai. Dempuèi març fins a la fin de l’an, avèm un bon paquet d’anullacions, sustot perdèm fòrça programacion dins las escòlas. E sabèm pas çò qu’aurem l’an que ven. Sèm dins l’expectativa. Las collectivitats an autra causa de faire. E ja abans, la situacion èra marrida, puèique las dotacions e programacions demesisson de’n pertot. Aviam fòrça associacions que nos programavan, mas lo mond associatiu es en granda dificultat dempuèi d’annadas, en rason de decisions de govèrn e tanben d’un cambiament de societat, d’una baissa del militantisme. La Rampe pòt pas veire venir longtemps, avèm pas l’esquina pron fòrta per téner mai d’un an. I a de personal de pagar, aqueles que vendon los espectacles, que fan la promocion… E de cargas totjorn de reglar. Ensajam de cercar de solucions.

Quinas serián aquelas solucions ?

Per poder contunhar nos cal nos adaptar. Lo collèga Gièli Buonomo aguèt l’idèia pels escolars de far de causas pichonetas, de teatre en fons de classa, per un public mens larg que de costuma. Mas lo teatre es un art viu, amb de personas presentas davant lo mond. Las anóncias del president de la Republica son foscas, èran mai a destinacion del cinemà, de l’audiovisual. Vòl d’intervencions dins las escòlas mas cossí far per respectar las règlas, la distanciacion ? E puèi pel teatre occitan, de tot biais, l’accès al public es malaisit : i a una mena d’ostracisme del mond de la cultura en general. Sèm pas programats dins las scènas nacionalas, la DRAC fa pas son trabalh d’ajuda, nos devèm petaçar solets. Caldriá, coma per la musica a la radio, una discriminacion positiva, mas van al contrari. D’unas vilas nos programan mas es anecdotic. La Rampe lancèt l’idèia d’un Teatre Interregional Occitan, que deu èsser un otís per parlar d’egal a egal amb las autras institucions. Coma l’es lo CIRD’OC per la cultura occitana. A l’Estivada joguèrem un espectacle sul roman de Flamenca e lo CIRD’OC nos permetèt de far venir l’original del tèxt. O poguèt far perqu’es al nivèl dels autres interlocutors, musèus o archius. Nautres dins lo teatre, sèm totjorn la darrièra ròda de la carreta.

Per vos intermitents, se pausa tanben la question de vòstre estatut e de vòstres revenguts.

Lo problèma se pausarà dins qualques temps. Per ara amb los Assedic avèm una mena de salari, mas òc dins los meses de venir serà fòrça complicat. Podèm pas presentar de creacion. En març deviam mostrar un novèl conte, « Lo rei de las agraulas », se faguèt pas. Una virada s’anullèt tanben per un autre espectacle. I a d’artistas que podràn benlèu pas contunhar. E de companhiás tanben : i a pas rès que dintra. Ges de recèpta, de subvencions etc. Al delai del personal o dels intermitents, es tot un sistèma qu’es en dangièr. Es una batèsta per viure e contunharèm de demandar l’ajuda de las collectivitats e de las institucions ; la cultura aparten a tot lo mond, lor cal ajudar.

Trabalhatz sus de novetats ?

Soscam a de novèlas solucions e doncas a de creacions. Mas es pas aisit perque nos podèm pas rescontrar. Fasèm de visioconferéncias, avançam, mas a un moment nos cal metre las causas en plaça sus un platèu per vèire se fonccionan.

En França lo rubí a XV escafèt son cosin del XIII, levat dins qualques parçans occitans caputs e passionats.

Finala de copa de França 2015, Lesinhan contra Sant-Estève.

Es una sansonha qu’a còps alassa lo mond : lo rubí es l’espòrt occitan, los Occitans aiman totes lo rubí. S’es vertat sus una part dau territòri d’Occitania ont la bala ovala fa part de l’identitat e de la cultura locala, l’es pas de pertot, ne manca fòrça. E pels afogats d’autras practicas lo rubí pòt venir un motiu d’enervament. Amai que basta d’agachar las chifras per constatar que lo fotbòl demòra, en Occitania tanben, l’espòrt que compta mai de licenciats. Mas nos anam aicí centrar sus de pichòtas parts de l’espandi occitan. De parçans ont es lo rubí de XIII que pren una plaça importanta. Es ben mai rare. Dins son epòca daurada, lo XIII se desvolopèt de’n pertot, mas desapareguèt de fòrça endreches. Alara perqué dins Aude, dins una part de Tarn o en Vauclusa, aquel espòrt demorèt tant fòrt (parlarèm pas aicí de Catalonha, emai s’es a Perpinhan que se trapa la melhora còla de França, los Dracs) ?

Dins Aude, las plaças fòrtas dau XIII son Carcassona, Limós o Lesinhan. Dins la darnièra nommada, lo rubí se pòt pas imaginar amb una autra chifra. « Es simple, i a pas de terren pel XV. De mond volguèron montar un club, la comuna lor diguèt d’anar dins los vilatges dels alentorns. » L’anecdòta fa encara rire Alan Roch, comentator de totes los rescontres a l’estadi Domec de Carcassona e cronicaire de ràdio. En bon tretzista, se congosta quora lo cosin prend una mòca e que lo rapòrt de fòrça s’invèrsa. Lo conse en question, Michel Maïque, es un ancian capitani del XIII de França e una figura del Football Club Lesinhan, lo club local. « Alai en francés dison lo « Feuceuleu », e lo club es coma lo bon dieu, explica Joan-Francés Albert. Un pan entièr de l’istòria e de la cultura de la vila ». Entrenaire de la còla de França dels mens de 19 ans, Joan-Francés trabalha tanben al pòl espèr de Carcassona, una vila ont l’estacament pel XIII es plan fòrt tanben. « Quand lo club manquèt desaparéisser lo mond se mobilisèron, faguèron de dons. Aicí es un rubí de cloquièr vertadièr : avèm fòrça derbís, que lo mond espèran. Ne coneisson las istòrias. Lo XV es passat el dins un rubí de catedralas. I an perdut un pauc de l’èime, e o sabon ». L’amor del XIII se transmet : lo filh de Joan-Francés Albert, Lucas, es internacional e jòga als Dracs Catalans. Sa primièra partida, Alan Roch l’anèt veire « tre que [poguèt] davalar de l’ostal a l’estadi », i a mai de 60 ans, « trigossat pel paire ». « Es un afar de familha, confirma Joan-Francés Saïsset, autor del libre « Les rugbys dans l’Aude, des origines à 1980 ». Mon paire i anava e mon filh i ven. E mèfi, lo public es pas aquí per bramar : lo que crida li dison de se calar que lo mond seguisson lo jòc ! Es aquò que nos fa téner : avèm una istòria e d’afogats. » Totes los nòstres interlocutors admeton pasmens que lor espòrt es en dificultat, en « lucha ». « Es pas una sècta mas sovent sèm entre iniciats, reprend Roch. Avèm pas de visibilitat, los pichons pòdon pas trapar de camiseta de XIII coma de fotbòl. Los que n’an es que son a l’escòla de rubí. » La mediatizacion e la moneda son uèi, e dempuèi un brieu, dins las mans d’autres espòrts coma lo XV, qu’es un dels mai popularis en França. Per Joan-Francés Albert, mai qu’un concurrent, aquel autre rubí es un secutor : « Es soveiran, pasmens li ven ben un còp o dos dins l’an l’idèia de nos tugar. Aicí lo mond an refusat que lo XV engolisca tot. » Al sosten, Saïsset se trufa d’una practica « borgesa ». « Amb d’argent a Carcassona ensajan de nos desquilhar, mas es artificial. »

Resumit d’un rescontre del « Feuceuleu » contra Albi en març 2020.

Los rapòrts existisson entre « tretzistas » e « quinzistas », mas demòran tibats. Lo rubí es una practica esportiva a despart : es una familha que recampa au mens quatre espòrts diferents. Lo XV, lo XIII, lo VII e lo IX, darnier arribat (qu’es mai pròche del XIII quand lo VII se sarra puslèu del XV, seguissètz?). Solide, los jogaires o entrenaires pòdon, pron aisidament, passar de l’un a l’autre. Sèm en familha l’avèm dich. Mas las rivalitats familialas son sovent las piègers. Lo rubí de XIII nasquèt a la fin del sègle XIX en Inglaterra, d’una scission amb lo XV. Los jogaires dels clubs del nòrd, obrièrs, se volián faire remborsar las oras de trabalh perdudas dins las partidas, los desplaçaments e los entrainaments. La federacion e los clubs del sud, mai que mai de Londres, o refusèron. Dins aquel país lo rubí es aparegut dins l’aristocracia e sos responsables tenián a gardar l’amatorisme. « Es caricatural alai, nos ditz Saïsset. Uèi encara, es la borgesia d’un costat e los obrièrs de l’autre. » En França , lo XIII debarca dins las annadas 30. Aprofecha de las dificultats del XV e prend de mai en mai de plaça : se crèan mai de 200 clubs e un campionat professional s’installa. Mas arriba la guèrra e lo regim de Vichy. Un poder qu’enebís tota practica professionala. E sustot un govèrn que compta de responsables quinzistas que vòlon n’acabar amb lo XIII. De 40 a 44, aquel espòrt es enebit, sos bens confiscats (emai a la liberacion la federacion de XIII recuperarà pas çò que li foguèt panat). L’asir va mai luènh, puòique fins a 1993, l’apelacion « rubí de XIII » èra remplaçada per aquela de « jòc a XIII ». E los responsables del XV faguèron de recorses per empachar lo cosin de recuperar son nom. Dins son libre « La partida clandestina », l’autor provençau Frederic Vouland conta cossí, dins son país de Vauclusa, de jovents s’amagavan per jogar al XIII pendent la guèrra. « Emai d’unes dison que René Char, qu’èra un armari d’1m90, veniá a bicicleta per participar, amb la mitralhèta dins la biassa. » Aprèp guèrra, lo XIII reprend malgrat tot, e la còla de França ven l’una de la melhoras al mond (podètz anar vèire son trionfe contra Australia en 1951). « A Carcassona i aviá entre 15 e 20 000 personas a cada rescontre, descriu Alan Roch. E pendent 20 ans aicí, los autres existissián pas. » Mas, dins las annadas 60, es lo XV que ganha en popularitat, au nivèl nacional. « Lo XIII creguèt pas a la television e la refusèt » nos explica Saïsset. Roch completa : « An fach la conariá de dire qu’aquò fariá partir lo mond de l’estadi. Mentre que lo XV s’installèt amb lo rendètz-vos del torneg de las 5 nacions, quora nautres avèm pas de competicion internacionala regulara. » Problemas de gestion, rivalitat totjorn fòrta (coma lo mòstra aquel archiu de 1967 del jornal Le Monde, que parla d’un plan anti-XIII a la federacion de XV), pauc a chà pauc los effectius baissèran. « Avèm perdut las grandas vilas coma Marsilha o Bordèu, alara que foguèt l’estrategia de desvolopament del XV » regreta Joan-Francés Albert. E tornamai, lo XIII dintrèt en resisténcia.

Un rescontre del XIII de França dins lo temps de sa popularitat e dels estadis plens (crèdit FfrXIII).

Emai dins sos terraires de predileccion, lo XIII coabita amb son cosin e dèu « resistir ». « Tarn es divisit en dos, nautres sèm mai del costat d’Albi » descriu Alan Roch. En davalant s’encontra lo Tolosa Olimpic, una de las doas solas còlas vertadièrament professionalas de França, amb los Dracs Catalans. Mas lo TO es dins l’ombra del gigant quinzista, l’Estadi Tolosenc. Saïsset contunha la mapa cap a l’est : «Dins Corbièras la desseparacion se fa d’un vilatge a l’autre. Per exemple lo mond de Lagrassa van veire lo XIII a Lesinhan, alara que los de Montlaur van al XV a Narbona. » « En Vauclusa, per contre, la còla d’Avinhon a XIII es la sola formacion de naut nivèl » reprend Roch. Enfin, dins Pirenèus-Orientals, a despart dels Dracs, se trapan d’autres clubs istorics coma Pia o Sant-Estève. Mas l’USAP quinzista demòra una de las institucions pus importantas del departament. Dins son país audenc, Joan-Francés Saïsset vei, coma en Anglatèrra, un perlongament del rapòrt de classa. Amb una nuança : « Lo XV es un rubí borgés quand de l’autre costat i a un esperit interclassista. Per exemple al comitat director de Carcassona i a de tot, de mètges coma d’obrièrs. » E religa l’esperit de lucha del territòri amb la defensa capuda de sa practica. « Lo XIII s’es enrasigat dins lo mitan viticòla. Una populacion acostumada a combatre, contra l’Estat emai lo centralisme. A còps d’un biais violent. E puèi, sèm solidaris perqué sèm pas nombrós. » A l’ora d’ara lo rubí pus ric, es ben aquel que compta dos tresena-linhas en mai. Çaquelà es pas sonque un « borgés ». Son istòria e son implatacion en Occitania se son fachas tanben dins de mitans sustots rurals e popularis. « Mas cal que los dos existiscan ! Tant melhor se n’i a qu’aiman l’esperit de combat del XV, cal de varietat. » Dins la cultura o l’espòrt, Joan-Francés Albert defend la diversitat. Emai se per el de combat n’i a tròp a XV – e que vei la mesclanha coma un moment « d’emmèrdament e de tristessa afligenta ». Sa conclusion es que los dos espòrts son « fondamentalament diferents ». « Lo XIII es pas un espòrt de combat, nautres jogam tot sus lo un contra un, la capacitat d’eliminar son adversari. La nòstra filosofia es de crear l’espaci e d’i jogar dedins. » Per l’educator l’afar es « ideologic ». El fa lo parallèl entre resisténcia tretzista e defensa de la lenga occitana. « As totas las bonas rasons dins la vida de pas te ne mainar. Avèm l’impression qu’aquò pòrta de causas fondamentalas per la vida de cadun, mas la realitat del terren es que tot lo mond se’n branla ! Siás totjorn a remenar la tèrra amb un bigòs, quand en fàcia an un tractopala. Es una lucha gaireben quotidiana per existir. Tant capuda per l’una e l’autra. E s’arrestam, nos acabaràn. Sabèm que portam de valors essencialas d’etica, de solidaritat. Mas la realitat actuala es que se siás pas del costat de l’argent e de la television es mai que complicat. »

L’« etica » del tretze, sa diferéncia sotalinhada per totes, es son esperit d’egalitat. Per faire simple, a XV una part dels jogaires lucha per conquistar e protegir la bala quand l’autra part l’emplèga e ensaja de marcar. Una vergonha pels tretzistas, que glorifican lor espòrt ont cadun pòt èsser decisiu a un moment o un autre. Coma la bala se pòt gaireben pas raubar, es pas pena de perdre de jogaires a la protegir. « Ai agut fach de rescontres a XV ont jogavi davant, confessa Frederic Vouland. Tocavi pas un balon de tota la partida e pasmens me disián : « ben jogat, òsca » ! » Los « quinzistas » rampelan qu’en çò d’eles i a una fonccion per cadun : gròsses, grands, pichons, magres, lents, rapids. « La proporcion ideala entre los òmes », coma o definiguèt un jorn Jean Gireaudoux. Mas la limitacion de cada jogaire a una fonccion aquò s’apròcha de la dictatura per Vouland. O ditz amb de mots plan rufes dins « La partida clandestina » :

« Au secors ! E toteis leis òmes egaus ? Es-ti qu’una utopia ? Bota ! fasèm un dessenh : quau son lei fòrts e leis actius ? Vautrei o pas vautrei… Mai la majoritat dins totei leis cas ! Aquela que fai chut, que travalha, e emplissiá lei trencadas ?
Quau son lei leugiers e finòchas ? Vautrei ò pas vautrei… auriatz l’èime d’un adjudant-chefe de seccion ? Istòria de regentar la sordatalha ?
Quau son lei grands e rapides ? Vautrei ò pas vautrei… Siam-ti de la raça dei senhors o d’aquela dei saunors, quau encaissa lei dividendes dau travailh deis autreis ?
Quau son lei modeles de fleuma e de sang-flac? Vautrei o pas vautrei…
A bailejar d’astradas que son pas la vòstra… Aquò dau drèch pus fòrt que quau ? Ò de l’argent de quau ?

Proporcion ideala entrei leis òmes… De segur per Pétain que faguèt , amb fleuma e sang-fresc, suprimir lo XIII […]
Mai [los tretzistas] son totei au còp, e fòrts, e actius, e leugiers, e finòchas, e grands, e rapides, e pastats de fleuma e sang-flac, mai chascun a son torn e seguent l’escasença ! Es per aquò que son espòrt fuguèt fach !
Per que lei pianistas virtuòsas fuguesson pereu lei pòrta-fais e son contrari ! »

 

Sens anar tant luènh, Joan-Francés Albert comprend pas nimai perqué de jogaires se deurián limitar a d’unas accions. « A un pilièr de XV ai enveja de li dire : « as de mans e sabes te ne servir, de qué n’as a fotre de butar coma una borronha en mesclanha ? » Eles te dison qu’an ganhat 3 punts en tombant los autres sus la butada… Òu manhac, es una jasilha amb cesariana aquò ! » Çò segur es que lo ritme es mai sostengut a XIII, ont las accions s’encadenan rapidament d’un tengut a l’autre, sens regropaments, sens tòcas e amb de mesclanhas non-disputadas. Pels tretzistas, lor cosin es lent, pèrd de temps dins lo combat. Los quinzistas respondon que l’autre rubí es tròp repetitiu, sens varietat d’accions. Mas l’esperit d’egalitat pòt anar luènh, emai fòra lo pelenc. « A Carcassona, los partenaris pichons o gròsses an la metèissa plaça dins l’estadi », indica Joan-Francés Saïsset.

Lo rapòrt a l’argent del XIII es paradoxal en Occitania. Nascut dins los mitans popularis qu’avián besonh de ganhar de moneda, lo XIII foguèt pendent 60 ans lo sol rubí professional. E recrutèt fòrça quinzistas en mal de dardenas. En 1995, lo XV abandonèt son sant amatorisme e cabussèt dins lo « business ». E uèi dins Aude o en Vauclusa, se critica l’omnipreséncia de la picalha en cò del vesin que ne pèrd son èime e que li pana jogaires e entrenaires. Cal dire qu’en França, lo XIII prenguèt pas jamai un ample economic tant fòrt. Çò que lo confinhèt tanben dins sos terraires de predileccion : sovent de vilas mejanas o pichonas, de territòris paures. De sectors que lo XV sembla abandonar amb lo professionalisme. Dempuèi 2018, Narbona, club istoric, jòga en tresena division. Dins França tota, lo nivèl naut se practica pas (o gaire) al campèstre.
Sens somiar a rivalisar amb Anglatèrra e sustot Australia (ont lo XIII es l’espòrt numero un e que lo campionat fa referéncia), la federacion francesa lancèt mantuna dralhas de desvolopament. Cap a d’autres publics tanben, femeninas o andicapats. « La practica en fautuèlh permet de reprodusir vertadierament las règlas del XIII, mai que del XV, conta Joan-Francés Albert. E aquelas novelas còlas nos fan tornar dins de vilas coma Bordèu, Lion o París. » Son de passes pichons, mas endavant pasmens. Es ara als decideires del XIII de trobar un biais de se desvolopar sens oblidar los terraires qu’o mantenon viu dempuèi decenias. Lor permetrà de far la leiçon al XV. Aquò los deuriá motivar.

 

De lecturas per contunhar la descobèrta del XIII occitan

Lo 17 de mai, la nòva cançon occitana èra a l’onor dins Viure al País. Sèm anats tornamai furgar dins los archius.

 

Es una emission qu’avèm agut fòrça, fòrça plaser de rodar. A la prima de 2019, sèm partits au rescontre d’unes daus actors del moviment culturau pus important que coneguèt la lenga d’òc al sègle XX. La nòva cançon occitana, que se ligava a l’activitat politica intensa de las annadas 70 (lucha dau Larzac, daus vinhairons, moviment Volèm viure al País…), aguèt un resson inegalat. De Carcassona a Besièrs o dins los archius municipaus de Tolosa consacrats a l’editor Ventadorn, aviam fach una polida passejada per entrevistar Mans de Breish, René Zerby o furgar dins tot lo catalòg de l’INA. E puòi aviam passat una jornada amb Claudi Marti, lo representent pus emblematic d’aquel moviment. Amb el, nos eriam regalats de pescar dins los vinils dau Cirdoc de pepitas que nos comentava. Aviam ja parlat de l’importància de la nòva cançon dins un article del blòg. Pasmens nos sèm apercebuts que nos demoravan quauquas videos, de documents pels afogats.

Vaquí per començar una performança de Mans de Breish a la ciutat de Carcassona lo 18 de junh 1979, dins l’emission Midi Première, presentada per Danielle Gilbert. La preséncia del mostachut audenc dins aquel programa de TF1 indica ben que se podiá pas passar a costat de la nòva cançon per un desplaçament en Occitania.

Pels amoroses de Nadau, trapatz aicí la formacion originala dau grop, en trio. Interpretan la cançon « Au cap de la còrda » en 1976.

Enfin, un tròç d’entrevista de l’escrivan Ives Roqueta, un daus iniciators de la nòva cançon occitana. I parla de l’engajament daus artistas que causisson de s’exprimir en lenga d’òc.

 

E pel plaser, tornamai lo reportatge tirat de Viure al País consacrat a la nòva cançon: