Luònh de Barcelona, de las manifestacions, arestacions o requisicions que ritman lo quotidian catalan dempuèi un detzenat de jorn, la Val d’Aran espèra pron tranquilament lo 1er d’octòbre e lo referendum d’auto-determinacion. Dins aquel tròç d’Occitania, Espanha a ben mai de partisans que dins lo demai de la Generalitat.
La question de l’avenidor de Catalonha a totjorn apassionat los militants occitanistas. De’n primièr perqué la cultura catalana nos es vesina e cosina, e puèi sa fòrça e sa vitalitat fan rapidament somiar. Enfin perqué una pichòta part dau territòri occitan, long d’un seissantenat de quilomètres au còr daus pirenèus, es administrativament situit en Catalonha: la Val d’Aran. En parlant amb lo mond crosat per carrièra a Vielha, la capitala aranèsa, una curiositat aparèis lèu. Aici, los dirigents independentistas catalans an ben mens de popularitat qu’a cò dau demai daus occitanistas. Emai la simpla organisacion dau referendum asima. Crosada dins un cafè, Angelina Cases Andreu, vici-presidenta de l’Institut d’Estudis Aranesi, nos explica: « Aici se sentissem aranéses abans tot. E puèi aprèp sèm tant catalans coma espanhòus. Alara crèsi que la majoritat dau mond anirà pas votar dimenge, perqué aquèu vòte es ilegal. S’èra legal i aniriam totes. »
Angelina Cases Andreu: « En Val d’Aran veirètz pas de bandièras o plancardas independentistas ».
D’autras personas encontradas pòdon èsser mai duras encara en contra de Carles Puigdemont, lo president independentista de Catalonha, e de la classa politica en generau. Un òme los vòl mandar en preson, un autre nos preven, « èriam tranquiles, mas dempuèi quauques temps nos vènon vèire, aquò’s jamai bon signe ». Una femna, proprietara d’un garatge refusa una entrevista mas nos demanda sonque d’emportar en França « los paillassos de politicos ». Dins tota la Val d’Aran i a pas que doas comunas, sus nòu, qu’anoncièran voler organisar la consultacion dau 1er d’octòbre. A Vielha lo conse refusèt e justifiquèt sa posicion amb l’ilegalitat anonciada pèu tribunau suprem espanhòu. Son adjunta, Maria Vergés Pérez, ten a precisir que la municipalitat es pas en contra d’una « consultacion daus ciutadans ». « Aquel referendum foguèt votat pèu parlament de Catalonha alara que sos juristas avián prevengut qu’èra pas corecte e que la mitat daus deputats avián quitats la sala. Cal pas desoblidar que venèm pas de quicòm d’aisit e normau […] En defòra de la lèi i a pas de camin possible, e sonque amb l’aplicacion de la lèi capitarèm pas de resodre aqueste problèma. Avèm besonh de dialòg, un pacte, per solucionar una situacion que fai sonque tensionar la ciutadania. »
Se i a mens de fervor en Val d’Aran, lo referendum garda de defensors. Mirèia Boya, una de las figuras de la CUP, (partit d’extrèma-esquèra independentista membre de la coalicion de govern de la Generalitat) es dau país. E dins una botiga de produches locaus, sus la plaça de la comuna, Olga la vendeira es urosa de poder respondre aus jornalistas. « A cada còp que los medias vènan, dison que sèm contre l’independéncia. Ièu soi per la consulta e per l’independéncia. » A Vielha votar s’anóncia pasmens complicat, puòique coma en Catalonha, la polícia susvelhava los luòcs que podrián servir de burèus de vòte. Sul camin de França, lo vilatge de Les a previst el d’apuejar l’iniciativa de la Generalitat. Novela curiositat, Emili Medan – lo conse – es dau metèis partit que son omològ de Vielha (Unitat d’Aran), alara que prenan de posicions opausadas. El denóncia l’actitud « dictatoriau » de Madrid e crenta una « accion violenta per empachar lo vòte ».
Pels partisans de l’independéncia, Catalonha au mens prend en compte l’especificitat d’Aran – reconeguèt l’estatut de lenga oficiala a l’occitan e fai delegacion de poder au govern locau, lo conselh generau. Los opausants metan en abans que justament aici mantunas culturas coabitan e crentan qu’aquò cambie. Per Hilario, la val es un endrèch « que foguèt totjorn virat cap a França », ont se viu « d’aise, coma en familha » e dins l’encastre de la generalitat de Catalunya e de l’Estat Espanhòu: « la independencia ni hablar »!
« Las identitats ara son diversas e barejadas, conta Jusep-Loís Sans Socasau, lo president de l’IEA. N’i a que son basicament aranéses, d’autres aranéses, catalans e espanhòus o aranéses-romanéses, aranéses-magrebins… 30% de la populacion es d’origina extra-comunitaria. La lenga d’òc regressèt dins l’emplèc quotidian, mas i aguèt jamai tant de legèires dempuèi que s’aprend dins las escòlas. E au mitan de tot aquela mescladissa, l’identitat aranèsa-occitana es aquela qu’actua coma identitat de coesion, aquela que nos es pròpria. » Es un daus punts d’entenda entre totes, se i a independéncia los aranéses podràn causir lor avenidor. « Sèm nautres que dèurem votar per decidir de seguir Catalonha o non » reprend Maria Vergés, en acòrd per un còp amb la Generalitat qu’anoncièt jà qu’es al pòble aranés de s’auto-determinar.
Las bandièras europenca, catalana, espanhòla e aranèsa.
Marius Blénet
